Indijsko-pakistanski sukob: Multidimenzionalna naučno-diplomatska analiza
1. UVODNE NAPOMENE Sukob između Indije i Pakistana predstavlja jedan od najdugotrajnijih i najkompleksnijih teritorijalno-političkih sporova u savremenoj međunarodnoj politici. Obje zemlje su nuklearne sile s izuzetno osjetljivim balansom moći, složenim identitetskim narativima, religijsko-političkom mobilizacijom i izraženim regionalnim ambicijama. Ova analiza ima za cilj pružiti sveobuhvatan pregled historijskog razvoja sukoba, objasniti njegovu savremenu dimenziju i ponuditi evaluaciju potencijalnih puteva razvoja događaja, uzimajući u obzir relevantne međunarodne aktere i sistemske posljedice. U savremenim međunarodnim odnosima, ovaj sukob se ističe kao paradigmatski primjer konflikta sa dubokim istorijskim, ideološkim i geostrateškim korijenima. On kombinuje elemente postkolonijalnog naslijeđa, nacionalnog identiteta, vjerske simbolike, kao i nuklearne strategije, što ga čini posebno osjetljivim u kontekstu globalne sigurnosti. 2. HISTORIJSKI KONTEKST I GENEZA SUKOBA Godine 1947. Britanska Indija je podijeljena na dvije nezavisne države: Uniju Indije i Dominion Pakistana. Ključna tačka spora postao je Kašmir, kneževina sa muslimanskom većinom, ali hinduističkim maharadžom, koji je odlučio pristupiti Indiji – što Pakistan nije prihvatio. Od tada su vođena četiri oružana sukoba (1947–48, 1965, 1971, 1999), dok su mirovni procesi ostali fragmentirani. Nuklearne probe 1998. godine dodatno su komplikovale regionalnu bezbjednost. Odluka maharadže Hari Singha da pristupi Indiji izazvala je snažnu reakciju stanovništva i političkog vrha Pakistana, što je rezultiralo oružanim sukobom i početkom višedecenijskog antagonizma. Sukobi koji su uslijedili nisu samo refleksija teritorijalnog neslaganja, već i suštinskog neslaganja oko vizije identiteta regiona, vjerskog pluralizma i suvereniteta. Pored formalnih vojnih sukoba, obje zemlje su tokom decenija vodile i propagandni, ekonomski i diplomatski rat, čime je konflikt poprimio multidimenzionalni karakter. 3. AKTUELNA ESKALACIJA: KRIZA IZ 2025. GODINE U aprilu 2025. godine, militantni napad u Kašmiru izazvao je ozbiljnu reakciju Indije, uključujući vojnu operaciju ‘Sindoor’. Pakistan je reagovao vojnom mobilizacijom i diplomatskom kampanjom. Međunarodna zajednica je pozvala na smirivanje tenzija. Specifičnost ove krize ogleda se u činjenici da je nastupila u periodu izrazite političke polarizacije unutar obje zemlje, uz porast uticaja radikalnih glasova i slabljenje kapaciteta za politički kompromis. U Indiji je nacionalistički narativ o ‘unutrašnjem neprijatelju’ postao instrument unutrašnje konsolidacije moći, dok je u Pakistanu vojska nastavila igrati ključnu ulogu u definisanju vanjskopolitičke strategije. Ovakva struktura odlučivanja značajno otežava uspostavljanje pouzdanih komunikacionih kanala u kriznim situacijama. 4. STRUKTURALNA ANALIZA SUKOBA Dugoročne nestabilnosti uključuju teritorijalni spor, religijsku instrumentalizaciju, neravnotežu konvencionalne moći i slabe regionalne mehanizme. Ulogu imaju i treći akteri poput Kine, SAD-a, Rusije i zaljevskih zemalja. U dodatku, prisustvo tzv. ‘proxy’ struktura – militantnih grupa koje djeluju s podrškom dijelova sigurnosnog aparata – predstavlja dodatni sloj kompleksnosti. Takvi akteri, koji operišu van okvira zvaničnih vojnih struktura, često sabotiraju diplomatske napore i služe kao instrumenti neregularnog pritiska. Takođe, društveno-kulturni aspekti – poput školskih kurikuluma koji perpetuiraju neprijateljske narative – učvršćuju međugeneracijsko nepovjerenje među stanovništvom. 5. MOGUĆI SCENARIJI RAZVOJA DOGAĐAJA U nastavku je tabelarni prikaz mogućih scenarija. Scenarij Opis Glavni akteri Vjerovatnoća Posljedice Ograničeni konvencionalni rat Sukobi duž Linije kontrole, zračni i artiljerijski udari, kopnena ofanziva ograničenog dometa Indijska vojska, Pakistanska vojska Srednja–visoka Veliki broj žrtava, raseljavanje civila, razaranje infrastrukture, regionalna destabilizacija Nuklearna eskalacija Upotreba taktičkog nuklearnog oružja u defanzivne svrhe, uz mogući odgovor Indije Pakistanski SNF, indijska SNF, UN Vijeće sigurnosti Niska, ali realna Milioni mrtvih, ekološki kolaps, nuklearna zima, raspad globalnog sistema sigurnosti Produžena asimetrična nestabilnost Talasi terorističkih napada, radikalizacija, represija manjina Neformalne militantne grupe, sigurnosne agencije Srednja Erozija demokratije, unutrašnji nemiri, dodatna militarizacija obje zemlje Deeskalacija uz posredovanje Privremeni prekid neprijateljstava uz posredovanje treće strane UN, Norveška, Turska, SAD, Kina Srednja Smanjenje tenzija, otvaranje diplomatskih kanala, humanitarna stabilizacija Inicijativa za dijalog o Kašmiru Pokretanje savjetodavnog tijela pod okriljem UN-a UN, lokalne zajednice, akademska zajednica Niska–srednja Proces izgradnje povjerenja, mogućnost autonomnih rješenja Regionalna ekonomska saradnja Obnavljanje projekata prekogranične trgovine i energetike Indija, Pakistan, Iran, Kina Niska Ekonomska stabilnost, političko zbližavanje, smanjenje konfliktnog potencijala 6. ZAKLJUČNE DIPLOMATSKE TEZE Indijsko-pakistanski sukob prevazilazi okvire bilateralnog nesporazuma i predstavlja ozbiljnu prijetnju regionalnoj i međunarodnoj bezbjednosti. Multilateralni napori, diplomatsko posredovanje, uključivanje civilnog društva i jačanje regionalnih mehanizama ključni su za smanjenje tenzija. Potrebno je promovirati kulturu dijaloga i izgradnje povjerenja, uz istovremenu borbu protiv ekstremizma i militarizacije politike. Dugoročna stabilnost regiona zahtijeva strateški zaokret u pristupu – od upravljanja krizom ka trajnom rješavanju uzroka konflikta. To podrazumijeva inkluziju lokalnih zajednica u mirovne procese, osnaživanje civilnog društva, uspostavljanje zajedničkih obrazovnih i kulturnih inicijativa te međunarodnu garanciju poštivanja ljudskih prava. Diplomatija ne smije biti reaktivna već anticipativna, temeljena na ranoj detekciji rizika i razvoju mehanizama izgradnje povjerenja, uključujući i vojno-tehničke protokole za hitnu komunikaciju. 7. TRENUTNA GEOPOLITIČKA KONSTELACIJA I STRATEŠKI KONTEKST U trenutnoj globalnoj geopolitičkoj arhitekturi, indijsko-pakistanski sukob zauzima centralno mjesto u azijskoj sigurnosnoj dinamici. Kriza iz 2025. godine odvija se paralelno sa drugim velikim kriznim žarištima poput rata u Ukrajini, tenzija oko Tajvana, te nestabilnosti na Bliskom istoku. Ova paralelnost opterećuje kapacitete velikih sila za upravljanje konfliktima, a istovremeno pojačava rizik od regionalnih ratova sa globalnim posljedicama. Indija je, s jedne strane, u procesu redefinisanja svoje spoljnopolitičke pozicije kao ključni partner Sjedinjenih Američkih Država u indo-pacifičkom okviru, dok istovremeno nastoji zadržati stratešku autonomiju u odnosima s Rusijom i Iranom. Ovaj balans omogućava Indiji širi manevarski prostor, ali i generiše nesigurnosti kod njenih susjeda. Povećano naoružavanje, naročito kroz nabavku francuskih Rafale borbenih aviona i razvoj hipersoničnih raketa, doprinosi strateškoj asimetriji u odnosu na Pakistan. Pakistan, s druge strane, ostaje u dubokoj ekonomskoj i institucionalnoj krizi, sa sve većom ovisnošću o Kini kroz projekt CPEC (China–Pakistan Economic Corridor). Iako Kina nominalno poziva na stabilnost, ona koristi Pakistan kao geopolitičku polugu prema Indiji. Smanjena finansijska podrška Zaljevskih zemalja, te opterećenost MMF-ovim uslovima, dodatno ograničavaju sposobnost Pakistana da vodi nezavisnu i stabilnu sigurnosnu politiku. U tom kontekstu, oslanjanje na neregularne oblike uticaja – uključujući podršku militantnim strukturama – ostaje aktivna komponenta njegovog pristupa. Rusija, zaokupljena ratom u Ukrajini i međunarodnim sankcijama, pokušava zadržati strateške odnose s obje zemlje, iako je tradicionalno bliža Indiji. Evropska unija, fokusirana na unutrašnje bezbjednosne izazove, energetske krize i migracione pritiske, ostaje marginalan faktor u južnoazijskoj bezbjednosnoj arhitekturi. Geopolitička raspodjela moći tako oblikuje konfliktne obrasce u Aziji. Sve veći antagonizam između SAD-a i Kine, fragmentacija međunarodnog poretka, slabljenje multilateralizma i porast autoritarnih režima – čine indijsko-pakistanski