Vojno-sigurnosna analiza eskalacije između Pakistana i Indije
Smrtonosni militantni napad u Pahalgamu, Kašmiru pod indijskom upravom, izazvao je oštru eskalaciju između Indije i Pakistana, pri čemu su obje strane razmjenjivale pucnjavu preko linije kontrole i narušavale diplomatske odnose. Sukob između Indije i Pakistana proizašao je iz podjele Britanske Indije 1947. godine. Podjela je uspostavila Pakistan s većinom muslimana i Indiju s većinom hinduista i pružila je različitim regijama Džamua i Kašmira priliku da odaberu kojoj zemlji će pristupiti. Maharadža (kašmirski monarh) je u početku tražio nezavisnost, jer je Kašmir vekovima bio zanemaren i potčinjen osvajanjem imperija. Međutim, na kraju je pristao da se pridruži Indiji u zamjenu za pomoć protiv invazije pakistanskih stočara, što je izazvalo Indo-pakistanski rat 1947-48. Sporazum iz Karačija iz 1949. godine privremeno je okončao nasilje u regiji Jammu-Kashmir uspostavljanjem linije prekida vatre koju su nadgledali članovi UN-ovog potkomiteta za primirje. Napetosti su tinjale sve dok okršaj između graničnih kontrola nije eskalirao do potpunog rata 1965. Godine 1971. Indija i Pakistan su vodili još jedan kratki rat oko Istočnog Pakistana, pri čemu su indijske snage pomogle Istočnom Pakistanu da stekne nezavisnost, što je rezultiralo uspostavljanjem današnjeg Bangladeša. Indija i Pakistan su pokušali da uvedu novu eru bilateralnih odnosa Sporazumom iz Simle iz 1972. godine, kojim je uspostavljena linija kontrole. Ova privremena vojna kontrolna linija podijelila je Kašmir na dvije administrativne regije. Međutim, 1974. sukob je dobio novu dimenziju uvođenjem nuklearnog oružja, podižući ulog svake konfrontacije. Te godine Indija je testirala svoje prvo nuklearno oružje, što je pokrenulo trku u nuklearnom naoružanju u kojoj će Pakistan dostići istu prekretnicu dvije decenije kasnije. Pakistan je 1989. iskoristio rastući pokret otpora u Kašmiru pod indijskom upravom kako bi potkopao indijsku kontrolu, ponovo podstakao tenzije i započelo decenijama zajedničkog nasilja. Uprkos ponovnom opredjeljenju za LOC 1999. godine, pakistanski vojnici su prešli LOC, što je izazvalo Kargil rat. Iako obje zemlje održavaju krhko primirje od 2003. godine, redovno razmjenjuju vatru preko sporne granice. Obje strane optužuju drugu za kršenje primirja i tvrde da pucaju kao odgovor na napade. 26. novembra 2008. godine, strahovi da će Indija i Pakistan ponovo krenuti u direktnu vojnu konfrontaciju porasli su nakon što su militanti započeli opsadu indijskog glavnog grada Mumbaija. Tokom tri dana ubijeno je 166 ljudi, uključujući 6 Amerikanaca. I Indija i Sjedinjene Države okrivile su pakistansku Lashkar-e-Taiba (LeT), militantnu grupu s navodnim vezama s pakistanskom obavještajnom službom Inter-Services Intelligence (ISI) – primarnom obavještajnom agencijom Pakistana – za izvršenje napada. Indijska vlada je sarađivala sa pakistanskom vladom kako bi počinioce privela pravdi, otvarajući put za poboljšanje odnosa. 2014. mnogi su se nadali da će Indija nastaviti značajne mirovne pregovore s Pakistanom nakon što je novoizabrani premijer Indije, Narendra Modi, pozvao pakistanskog premijera Nawaza Sharifa da prisustvuje njegovoj inauguraciji. Nakon kratkog perioda optimizma, odnosi su se pogoršali u augustu 2014. godine kada je Indija otkazala razgovore s pakistanskim ministrom vanjskih poslova nakon što se pakistanski visoki komesar u Indiji sastao s liderima kašmirskih separatista. Zamah ka značajnim razgovorima zaustavljen je u septembru 2016., kada su naoružani militanti napali udaljenu bazu indijske vojske u Uriju, ubivši osamnaest indijskih vojnika u najsmrtonosnijem napadu na indijske oružane snage u posljednjih nekoliko desetljeća. Indijski zvaničnici optužili su Jaish-e-Mohammad (JeM), drugu grupu koja ima navodne veze sa ISI, za izvođenje napada. Kao odgovor, indijska vojska je objavila da je izvela “hirurške napade” na terorističke kampove unutar Kašmira pod pakistanskom upravom. Nasuprot tome, pakistanska vojska je negirala da se takva operacija dogodila. Ovaj period je obilježen porastom graničnih okršaja koji su počeli krajem 2016. i nastavljeni u 2018., ubivši na desetine i raselivši hiljade civila s obje strane linije kontrole. Više od tri hiljade prekograničnih udara prijavljeno je u 2017. godini, dok je skoro hiljadu prijavljeno u prvoj polovini 2018. Militanti su u oktobru 2017. pokrenuli napade na indijski paravojni kamp u blizini Srinagara i, u februaru 2018., na bazu indijske vojske u regiji Jammu, u kojima je ubijeno pet vojnika i civil. Za to vrijeme nastavljene su i nasilne demonstracije i antiindijski protesti koji pozivaju na neovisni Kašmir. Preko tri stotine ljudi, uključujući civile, indijske snage sigurnosti i militante, ubijeno je u napadima i sukobima 2017. Nakon višemjesečnih indijskih vojnih operacija usmjerenih na kašmirske militante i demonstracije, Indija je u maju 2018. objavila da će poštovati primirje u Kašmiru tokom mjeseca Ramazana po prvi put u skoro dvije decenije; operacije su nastavljene u junu 2018. Kasnije u maju, Indija i Pakistan su se formalno dogovorili o prekidu vatre duž sporne granice sa Kašmirom, čime bi se obnovili uslovi njihovog sporazuma iz 2003. godine. U februaru 2019. u napadu na konvoj indijskih paravojnih snaga u Pulwami, Kašmiru pod indijskom upravom, ubijeno je najmanje četrdeset vojnika. Napad, koji je preuzela pakistanska militantna grupa JeM, bio je najsmrtonosniji u Kašmiru u tri decenije. Indija je uzvratila zračnim napadom na kampove za obuku terorista unutar pakistanske teritorije, nakon čega su uslijedili pakistanski zračni napadi na Kašmir pod indijskom upravom. Razmjena je eskalirala u zračni sukob, tokom kojeg je Pakistan oborio dva indijska vojna aviona i zarobio indijskog pilota; pilot je pušten dva dana kasnije. Ovaj kratkotrajni sukoba trebao je Indiji da bude upozorenje da su pakistanske oružane snage daleko od one dezorganizirane vojne formacije iz sedamdesetih I osamdesetih godina prošlog stoljeća. U avgustu 2019., nakon raspoređivanja desetina hiljada dodatnih vojnika i paravojnih snaga u regionu, indijska vlada je odlučila da opozove član 370 indijskog ustava. Promjena je uklonila poseban status Džamua i Kašmira, prisiljavajući Kašmire da se pridržavaju indijskog imovinskog i običajnog prava i efektivno umanjujući njihovu autonomiju. Ovaj potez ne samo da je razljutio Kašmirce, već je i u Pakistanu smatran “teškom nepravdom”. Uklanjanje člana 370 značilo je agresivniji pristup Modijeve vlade da integriše Kašmir u Indiju kroz doktrinu hinduističkog nacionalizma. Tokom 2024. godine, nasilje se nastavilo u Kašmiru kao odgovor na spomenute sve veće napore New Delhija da konsoliduje teritorijalnu kontrolu. Napadi su posebno bili usmjereni na indijske putnike i radnike u regiji. U junu 2024. militanti su otvorili vatru na autobus koji je prevozio hodočasnike koji su putovali do hinduističkog svetilišta u gradu Reasi. U napadu je poginulo
Indijsko-pakistanski sukob: Multidimenzionalna naučno-diplomatska analiza
1. UVODNE NAPOMENE Sukob između Indije i Pakistana predstavlja jedan od najdugotrajnijih i najkompleksnijih teritorijalno-političkih sporova u savremenoj međunarodnoj politici. Obje zemlje su nuklearne sile s izuzetno osjetljivim balansom moći, složenim identitetskim narativima, religijsko-političkom mobilizacijom i izraženim regionalnim ambicijama. Ova analiza ima za cilj pružiti sveobuhvatan pregled historijskog razvoja sukoba, objasniti njegovu savremenu dimenziju i ponuditi evaluaciju potencijalnih puteva razvoja događaja, uzimajući u obzir relevantne međunarodne aktere i sistemske posljedice. U savremenim međunarodnim odnosima, ovaj sukob se ističe kao paradigmatski primjer konflikta sa dubokim istorijskim, ideološkim i geostrateškim korijenima. On kombinuje elemente postkolonijalnog naslijeđa, nacionalnog identiteta, vjerske simbolike, kao i nuklearne strategije, što ga čini posebno osjetljivim u kontekstu globalne sigurnosti. 2. HISTORIJSKI KONTEKST I GENEZA SUKOBA Godine 1947. Britanska Indija je podijeljena na dvije nezavisne države: Uniju Indije i Dominion Pakistana. Ključna tačka spora postao je Kašmir, kneževina sa muslimanskom većinom, ali hinduističkim maharadžom, koji je odlučio pristupiti Indiji – što Pakistan nije prihvatio. Od tada su vođena četiri oružana sukoba (1947–48, 1965, 1971, 1999), dok su mirovni procesi ostali fragmentirani. Nuklearne probe 1998. godine dodatno su komplikovale regionalnu bezbjednost. Odluka maharadže Hari Singha da pristupi Indiji izazvala je snažnu reakciju stanovništva i političkog vrha Pakistana, što je rezultiralo oružanim sukobom i početkom višedecenijskog antagonizma. Sukobi koji su uslijedili nisu samo refleksija teritorijalnog neslaganja, već i suštinskog neslaganja oko vizije identiteta regiona, vjerskog pluralizma i suvereniteta. Pored formalnih vojnih sukoba, obje zemlje su tokom decenija vodile i propagandni, ekonomski i diplomatski rat, čime je konflikt poprimio multidimenzionalni karakter. 3. AKTUELNA ESKALACIJA: KRIZA IZ 2025. GODINE U aprilu 2025. godine, militantni napad u Kašmiru izazvao je ozbiljnu reakciju Indije, uključujući vojnu operaciju ‘Sindoor’. Pakistan je reagovao vojnom mobilizacijom i diplomatskom kampanjom. Međunarodna zajednica je pozvala na smirivanje tenzija. Specifičnost ove krize ogleda se u činjenici da je nastupila u periodu izrazite političke polarizacije unutar obje zemlje, uz porast uticaja radikalnih glasova i slabljenje kapaciteta za politički kompromis. U Indiji je nacionalistički narativ o ‘unutrašnjem neprijatelju’ postao instrument unutrašnje konsolidacije moći, dok je u Pakistanu vojska nastavila igrati ključnu ulogu u definisanju vanjskopolitičke strategije. Ovakva struktura odlučivanja značajno otežava uspostavljanje pouzdanih komunikacionih kanala u kriznim situacijama. 4. STRUKTURALNA ANALIZA SUKOBA Dugoročne nestabilnosti uključuju teritorijalni spor, religijsku instrumentalizaciju, neravnotežu konvencionalne moći i slabe regionalne mehanizme. Ulogu imaju i treći akteri poput Kine, SAD-a, Rusije i zaljevskih zemalja. U dodatku, prisustvo tzv. ‘proxy’ struktura – militantnih grupa koje djeluju s podrškom dijelova sigurnosnog aparata – predstavlja dodatni sloj kompleksnosti. Takvi akteri, koji operišu van okvira zvaničnih vojnih struktura, često sabotiraju diplomatske napore i služe kao instrumenti neregularnog pritiska. Takođe, društveno-kulturni aspekti – poput školskih kurikuluma koji perpetuiraju neprijateljske narative – učvršćuju međugeneracijsko nepovjerenje među stanovništvom. 5. MOGUĆI SCENARIJI RAZVOJA DOGAĐAJA U nastavku je tabelarni prikaz mogućih scenarija. Scenarij Opis Glavni akteri Vjerovatnoća Posljedice Ograničeni konvencionalni rat Sukobi duž Linije kontrole, zračni i artiljerijski udari, kopnena ofanziva ograničenog dometa Indijska vojska, Pakistanska vojska Srednja–visoka Veliki broj žrtava, raseljavanje civila, razaranje infrastrukture, regionalna destabilizacija Nuklearna eskalacija Upotreba taktičkog nuklearnog oružja u defanzivne svrhe, uz mogući odgovor Indije Pakistanski SNF, indijska SNF, UN Vijeće sigurnosti Niska, ali realna Milioni mrtvih, ekološki kolaps, nuklearna zima, raspad globalnog sistema sigurnosti Produžena asimetrična nestabilnost Talasi terorističkih napada, radikalizacija, represija manjina Neformalne militantne grupe, sigurnosne agencije Srednja Erozija demokratije, unutrašnji nemiri, dodatna militarizacija obje zemlje Deeskalacija uz posredovanje Privremeni prekid neprijateljstava uz posredovanje treće strane UN, Norveška, Turska, SAD, Kina Srednja Smanjenje tenzija, otvaranje diplomatskih kanala, humanitarna stabilizacija Inicijativa za dijalog o Kašmiru Pokretanje savjetodavnog tijela pod okriljem UN-a UN, lokalne zajednice, akademska zajednica Niska–srednja Proces izgradnje povjerenja, mogućnost autonomnih rješenja Regionalna ekonomska saradnja Obnavljanje projekata prekogranične trgovine i energetike Indija, Pakistan, Iran, Kina Niska Ekonomska stabilnost, političko zbližavanje, smanjenje konfliktnog potencijala 6. ZAKLJUČNE DIPLOMATSKE TEZE Indijsko-pakistanski sukob prevazilazi okvire bilateralnog nesporazuma i predstavlja ozbiljnu prijetnju regionalnoj i međunarodnoj bezbjednosti. Multilateralni napori, diplomatsko posredovanje, uključivanje civilnog društva i jačanje regionalnih mehanizama ključni su za smanjenje tenzija. Potrebno je promovirati kulturu dijaloga i izgradnje povjerenja, uz istovremenu borbu protiv ekstremizma i militarizacije politike. Dugoročna stabilnost regiona zahtijeva strateški zaokret u pristupu – od upravljanja krizom ka trajnom rješavanju uzroka konflikta. To podrazumijeva inkluziju lokalnih zajednica u mirovne procese, osnaživanje civilnog društva, uspostavljanje zajedničkih obrazovnih i kulturnih inicijativa te međunarodnu garanciju poštivanja ljudskih prava. Diplomatija ne smije biti reaktivna već anticipativna, temeljena na ranoj detekciji rizika i razvoju mehanizama izgradnje povjerenja, uključujući i vojno-tehničke protokole za hitnu komunikaciju. 7. TRENUTNA GEOPOLITIČKA KONSTELACIJA I STRATEŠKI KONTEKST U trenutnoj globalnoj geopolitičkoj arhitekturi, indijsko-pakistanski sukob zauzima centralno mjesto u azijskoj sigurnosnoj dinamici. Kriza iz 2025. godine odvija se paralelno sa drugim velikim kriznim žarištima poput rata u Ukrajini, tenzija oko Tajvana, te nestabilnosti na Bliskom istoku. Ova paralelnost opterećuje kapacitete velikih sila za upravljanje konfliktima, a istovremeno pojačava rizik od regionalnih ratova sa globalnim posljedicama. Indija je, s jedne strane, u procesu redefinisanja svoje spoljnopolitičke pozicije kao ključni partner Sjedinjenih Američkih Država u indo-pacifičkom okviru, dok istovremeno nastoji zadržati stratešku autonomiju u odnosima s Rusijom i Iranom. Ovaj balans omogućava Indiji širi manevarski prostor, ali i generiše nesigurnosti kod njenih susjeda. Povećano naoružavanje, naročito kroz nabavku francuskih Rafale borbenih aviona i razvoj hipersoničnih raketa, doprinosi strateškoj asimetriji u odnosu na Pakistan. Pakistan, s druge strane, ostaje u dubokoj ekonomskoj i institucionalnoj krizi, sa sve većom ovisnošću o Kini kroz projekt CPEC (China–Pakistan Economic Corridor). Iako Kina nominalno poziva na stabilnost, ona koristi Pakistan kao geopolitičku polugu prema Indiji. Smanjena finansijska podrška Zaljevskih zemalja, te opterećenost MMF-ovim uslovima, dodatno ograničavaju sposobnost Pakistana da vodi nezavisnu i stabilnu sigurnosnu politiku. U tom kontekstu, oslanjanje na neregularne oblike uticaja – uključujući podršku militantnim strukturama – ostaje aktivna komponenta njegovog pristupa. Rusija, zaokupljena ratom u Ukrajini i međunarodnim sankcijama, pokušava zadržati strateške odnose s obje zemlje, iako je tradicionalno bliža Indiji. Evropska unija, fokusirana na unutrašnje bezbjednosne izazove, energetske krize i migracione pritiske, ostaje marginalan faktor u južnoazijskoj bezbjednosnoj arhitekturi. Geopolitička raspodjela moći tako oblikuje konfliktne obrasce u Aziji. Sve veći antagonizam između SAD-a i Kine, fragmentacija međunarodnog poretka, slabljenje multilateralizma i porast autoritarnih režima – čine indijsko-pakistanski